Tuinkabouters

Mis jij ook die gezellige tuinkabouter van vroeger? Onlangs kwam ik er nog een tegen in het bos bij Garderen op de Veluwe: een tuinkabouter. Zoals zoveel tuinkabouters had hij een rode puntmuts, witte baard en naast hem was nog een huisje in de vorm van een paddestoel geplaatst dat waarschijnlijk tot zijn grote frustratie voor hem te klein was. Op een op de boom geprikt a4tje stond zijn levensdoel: het schoonhouden van het bos. Verder stond er, helaas voor hem, dat de veel te kleine paddestoel wel degelijk zijn huis was.

Na vele jaren geen tuinkabouter te hebben gezien (of over het hoofd te hebben gezien), deed deze me terugdenken aan de tuinkabouter uit mijn kinderjaren. Hij stond op het gazon in de tuin bij de op leeftijd zijnde buren, naast het ondiepe waterbasin voor de vogels, waar ze hem vanachter de keukentafel over de cyclaam heen konden zien staan. Ook als ik er af en toe aan tafel zat kon ik hem zien, hij bewoog nooit, alleen zijn muts was een keer bijgeschilderd. En toch leefde hij, althans dat fluisterde de schoonzoon regelmatig. Hij had het dan echter over 'torenmannekes' waardoor ik niet helemaal zeker wist of het ook de tuinkabouter betrof. Zojuist las ik over torenmannekes: 'Die kunde van d'aandere kabouters oonderkennen onda' z'een kloksken oan de punt van der mutske droage.'(A.M. de Jong, 1926) Ik ben vergeten of hij wel of geen kloksken had.

Zelf op zoek naar een tuinkabouter?

Geschiedenis van de tuinkabouter

De geschiedenis van de tuinkabouter is op te delen in de geschiedenis van de kabouter in het algemeen en de geschiedenis van de kabouter in de tuin oftewel de tuinkabouter.

De kabouter

Op veel plekken op de wereld bestaan volksverhalen waarin kleine schuwe wezentjes voorkomen die de mens goed- dan wel kwaadgezind zijn. Soms zijn het vroegere bewoners van het land, voorouders of 'gewoon' bovennatuurlijke wezens. De traditionele West-Europese kabouters zijn meestal in het rood of bruin gekleed en hebben een rode puntmuts. Verder zijn ze erg sterk en hebben toverkracht. Er zijn zowel goede als slechte kabouters die de mens helpen dan wel plagen maar door de jaren heen zijn kabouters steeds vriendelijker geworden. De kabouters zijn tussen de 15 en 45 centimeter in lengte, hebben een gezet postuur en hebben een witte huidskleur met een vrij rode neus. De traditionele kledij van kaboutermannen doet middeleeuws aan. Ze dragen wollige laarzen en een brede riem. Kaboutervrouwen dragen een rok. Ondanks het wat ongezonde uiterlijk worden kabouters erg oud. Ze hebben contact met zowel mensen als dieren. Ze worden graag beloond met brood en melk dan wel bier. Kabouters kunnen zowel dichtbij mensen wonen, zoals in de kelder of op zolder, of verder weg in een bos of op de heide. Anders dan smurfen bouwen kabouters geen dorpen.

De tuinkabouter

Het plaatsen van tuinkabouters, het geven van geschenken en het verhaal over hun hulpvaardigheid vertonen overeenkomsten met de verering van natuurgeesten zoals dat nu nog steeds gebeurt op onder meer Bali en in Suriname.

In de Renaissance stond een soort van tuinkabouter/dwerg als statussymbool vooral in de tuin van welgestelden. Tegen het einde van de 18e eeuw werden houten en porceleinen 'huisdwergen' populair als decoratie. Het gebied rond Brienz in Zwitserland stond vooral bekend om de productie van houten dwergen. In Dresden, Duitsland fabriceerde het bedrijf Baehr and Maresch in 1841 keramische tuindwergen. In 1847 bracht Sir Charles Isham 21 terracotta kabouters, gemaakt door Philipp Griebel, vanuit Duitsland naar Engeland en plaatste ze in de tuin van Lamport Hall in Northamptonshire. De originele 'Lampy', die als enige van deze 21 is overgebleven, is in 1997 verzekerd voor 1 miljoen Britste ponden en werd geschat op een waarde van 2 miljoen pond en is nog altijd te bezoeken in Lamport Hall in Northamptonshire.

Philipp Griebel begon in 1874(?) in het om keramiek bekendstaande Gräfenroda, Thüringen zijn bedrijf dat bestond uit het maken van keramische sierproducten waaronder dierenkoppen. Vanaf de jaren 1880 (volgens andere bronnen 1860) werden hier ook op grotere schaal tuinkabouters geproduceerd. Voor inspiratie voor de uitdossing van de tuinkabouters keek hij naar middeleeuwse mijnwerkers zodat de tuinkabouters werden voorzien van kruiwagens, lantaarns, pikhhouwelen of een schop.

Via de beurs in Leipzig werd de tuinkabouter steeds bekender en nam het aantal producenten toe. Na de Eerste Wereldoorlog zakt de populariteit in maar door de Disney film Sneeuwwitje en de zeven dwergen in 1930 stijgt deze weer. Ook het gebruik van goedkopere materialen zoals gips en kunststof draagt hier aan bij. Het verhaal rond de tuinkabouter en de dalende prijs maakte het voor steeds meer mensen een leuk hebbeding.

De nakomelingen van Philipp Griebel gingen ook tijdens de Tweede Wereld oorlog, een moeilijke tijd voor tuinkabouterproducenten mede door afnemende populariteit, door met het produceren van tuinkabouters maar moesten hiermee tijdelijk stoppen in 1948 toen de productie van tuinfiguren in Thüringen werd verboden. In de DDR-tijd werden de meeste tuinkabouters naar West-Duitsland geëxporteerd en werd het bedrijf een staatsbedrijf. In de jaren 1970 neemt de populariteit weer toe door het op de markt komen van nieuwe grappige modellen.

Nadat in 1980 de zoon uit het bedrijf was gestapt pakte de kleinzoon de producte van tuinkabouters na de val van de muur in 1989 weer op. Door de tijd heen zijn over de hele wereld bedrijven zich gaan bezighouden met de vervaardiging van tuinkabouters. Doordat de tuinkabouter steeds meer een massaproduct werd verdween deze uit de tuin van de rijkere mensen die hem steeds meer gingen zien als goedkope kitsch en bewijs van een slechte smaak.

Tuinkabouters in het nieuws

Tot ongeveer de jaren vijftig was de tuinkabouter een enigszins gerespecteerde verschijning die rustig op zijn aangewezen plek bleef staan in voor- of achtertuin. Rond de jaren zestig veranderde dit echter. Studenten gingen zich afzetten tegen de gevestigde orde en de burgerlijkheid en vonden in de tuinkabouter een ideale vertegenwoordiger die dus nodig van zijn sokkel getrokken moest worden. Sommige tuinkabouters werden verplaatst naar het bos waar ze zouden thuishoren, andere verdwenen voorgoed of gingen op reis.

Tuinkabouters en actiegroepen

In de jaren 1990 worden in Frankrijk veel tuinkabouters uit tuinen gestolen. In 1996 eist een groep mensen uit Alençon deze acties op en noemt zich het Front de Libération des Nains de Jardin (FLNJ). De gestolen tuinkabouters (volgens de groep bevrijd uit slavernij) worden door hen overgeschilderd en in het bos, hun natuurlijke omgeving, neergezet. Ook elders in West-Europa, zoals in Duitsland, België, Engeland (Garden Gnome Liberation Front (GGLF)), Italië (Movimento Autonomo per la Liberazione delle Anime da Giardino (MALAG)) en Nederland worden actiegroepen opgericht om de tuinkabouters een beter leven te geven. MALAG in Italië is van mening dat door het kapotslaan van tuinkabouters hun ziel wordt bevrijd. In Nederland ontstaan meerdere kabouterbevrijdingsgroepen zoals het Tuinkabouter Bevrijdings Front (TBF), het Kabouter Bevrijdings Front (KBF) en het Kabouter Actie Front (KAF). Er is hier echter geen sprake van één georganiseerd nationaal front. In de winter van 2000 laat het KBF in Spijkenisse op grote schaal tuinkabouters vrij in speeltuinen en parken. In de zomer van 2000 worden 10 tuinkabouters uit tuinen in Bergambacht ontvreemd en in 2002 nog eens 18 tuinkabouters. De Franse FLNJ zou in 2006 100 actieve leden hebben in Frankrijk, Canada, Duitsland, Spanje en de VS. De leider van deze groep word in 1997 beboet voor het stelen van meer dan 150 tuinkabouters verdeeld over meerdere jaren. In 1998 komt de groep in het nieuws wanneer elf tuinkabouters met stroppen om hun nek onder een brug in Briey worden aangetroffen. Op een briefje staat (vertaald): 'Wanneer je deze paar woorden leest zullen we niet langer deel uitmaken van je egoïstische wereld, waar we slechts als mooie versieringen dienen.' In 2000 worden 20 tuinkabouters uit een tuinexpositie in Parijs gestolen en in 2006 worden er in de regio Limousin zelfs 80 ontvreemd. In 2008 word een 53 jarige man, die alleen zou hebben gehandeld, opgepakt voor het stelen van 170 tuinkabouters.

Het stelen van tuinkabouters doet ook in meerdere landen tegenbewegingen ontstaan zoals in Nederland De Tuinkabouter Freedom en het Begeleidingscomité voor in Vrijheid Gestelde Tuinkabouters. De eerste groep probeert de tuinkabouters een beter leven te geven door hen van winterkleding te voorzien of een fitnessprogramma aan te bieden. De tweede beweging stelt dat de tuinkabouters niet toe zijn aan volledige vrijheid welke voor psychische problemen zou zorgen zoals heimwee waardoor ze urenlang naar een tomaat gaan zitten staren. Het Anti-Tuinkaboutersbevrijdingsfront vindt dat het bevrijden van tuinkabouters diefstal is en gaat 's nachts langs huizen om tuinkabouters hiertegen te beveiligen door ze vast te metselen.

Reizende tuinkabouters

Eenmaal bevrijd uit hun tuin beginnen tuinkabouters ook wereldreizen te maken. In de jaren 1970 fotografeerde Henry Sunderland tijdens een rondreis over Antarctica zijn eigen tuinkabouters genaamd Harry en Charlie. In 1986 word een Australische tuinkabouter mee op reis genomen. Op een achtergelaten briefje staat (vertaald): 'Beste mama, kon de eenzaamheid niet langer verdragen. Ben weg om de wereld te zien. Maak je geen zorgen, ik kom snel terug. Liefs, Bilbo xxx'.

Hierna word de grap met de reizende tuinkabouters steeds vaker uitgevoerd waarbij de eigenaar foto's krijgt opgestuurd of ansichtkaarten met een cryptische tekst. Eén van de bekendste reizende tuinkabouters is de tuinkabouter genaamd 'Gnome Severson' uit Redmond, Washington, U.S. Deze tuinkabouter wordt in 2005 door een groep studenten meegenomen op een roadtrip naar Californië en Nevada. Tijdens deze reis lopen ze bij een tankstation Paris Hilton tegen het lijf die met de kabouter op de foto gaat. Deze foto belandt vervolgens in People magazine. Na de roadtrip word de tuinkabouter anoniem weer teruggezet in de tuin voorzien van een foto-album getiteld: 'Gnome’s Spring Break 2005'. De eigenaar die de tuinkabouter niet eens had gemist wordt vervolgens geïnterviewd voor Good Morning America. Omdat de eigenaar genoeg krijgt van de media-aandacht besluit ze hem op Ebay te zetten en verkoopt ze hem inclusief foto-album voor $360. In 2006 blijkt echter dat de kabouter stiekem door een vriend is gekocht die de tuinkabouter vervolgens weer heeft gefotografeerd in onder meer Canada, Mexico, Italië en Thailand. Wanneer hij hierna weer 'thuis' wordt bezorgd besluit de originele eigenaar 'de verloren tuinkabouter' te houden.

Ook bekend was de reizende Belgische tuinkabouter Jerome Angus Graham III. Deze tuinkabouter is in tenminste 28 landen geweest en kon door iedereen die op reis ging meegenomen worden op voorwaarde dat er een leuke vakantiefoto van hem zou worden gemaakt. Zijn website travelinggnome.net is tegenwoordig echter uit de lucht.

Tuinkabouters in film, boek en spel

De grap van de reizende tuinkabouter werd populairder door de film Amélie uit 2001. In deze film overtuigt ze haar vader om zijn droom te volgen om de wereld rond te reizen door zijn tuinkabouter te stelen en een bevriende stewardess foto's bij monumenten over de hele wereld te laten maken en die naar hem op te laten sturen.

In de animatiefilm 'Sherlock Gnomes' (2018) van de maker van onder meer Kung Fu Panda, Shrek en Madagascar (John Stevenson) onderzoeken de tuinkabouters, Gnomeo & Juliet, samen met de bekende detective Sherlock Gnomes (stem van Johnny Depp) de mysterieuze verdwijning van andere tuinornamenten.

In 'Het Bureau' van J.J. Voskuil wordt een kabouterkaart genoemd waarop de geografische verspreiding van benamingen en eigenschappen van kabouters in Nederland en Vlaanderen wordt weergegeven. Deze kabouterkaart bestaat echt maar is nooit gepubliceerd omdat Voskuil de kwaliteit niet goed vond.

Google heeft in 2018 een Doodle ter ere van tuinkabouters gemaakt. In het spel gebruik je een katapult om de kabouters van klei naar de verste uithoeken van je tuin te lanceren. Hoe verder je kabouter vliegt, hoe meer bloemen je plant en hoe meer punten je verdient. Als je de basis hebt geleerd, kun je kiezen uit zes kleurrijke kabouters met verschillende vormen, gewichten en veerkracht.

Een meer luguber spel is hier te vinden. Met een slingerende tuinkabouter moet je proberen te voorkomen dat kerstmannen bovenop een schoorsteen klimmen.

Kabouters komen in vele boeken voor. Rien Poortvliet is een bekende schijver/tekenaar die naast dieren kabouters in zijn boeken liet voorkomen.

Tuinkabouters in reclames

Na in Zweden, België en Luxemburg te zijn gesignaleerd, verschenen in april 2006 in Abcoude, Amsterdam, Groningen, Rotterdam en Barendrecht gele kabouters met mobiele telefoon. Op de sticker staat they-do-exist.com. In mei wordt bekend dat het een reclamestunt is van Tele2 voor een product waarmee gratis via het internet kan worden gebeld.

In maart 2018 werden op meerdere plekken in Boxtel groene tuinkabouters aangetroffen met op een briefje de tekst 'alsjeblieft een dankjewel'. Dit bleek een actie van de plaatselijke CDA waarmee naast aandacht voor zichzelf, 'aandacht werd gevraagd voor alle vrijwilligers en mantelzorgers die veel doen voor ons allemaal'.

Wie heeft de meeste tuinkabouters?

In 1978 is Ann Atkin uit het Verenigd Koninkrijk begonnen met het verzamelen van tuinkabouters. Uit deze tijd stamt ook de kabouter 'Siegfried' die ze zelf heeft gemaakt. Inmiddels is Ann houder van het wereldrecord met tenminste 2.042 tuinkabouters. Haar verzameling is te bezichtigen op het 1.6 hectare groot zijnde 'Gnome Reserve', wat jaarlijks door 25.000 mensen wordt gedaan. Bij binnenkomst worden puntmutsen uitgedeeld.

Uit met de kinderen

In kabouterland in Exloo, Drenthe, kunnen kinderen zich vermaken in diverse speeltuintjes en zijn veel dieren, kabouters en trollen te zien. Verder is er een horecagelegenheid en een winkeltje.

Voor kinderen tot 8 jaar is het Rijk der Kabouters in Eext, Drenthe, een leuk uitje. Je kunt er wandelen over kronkelpaadjes tussen de kabouters. Op deze route kom je veel verhalen, gedichten en feiten over kabouters tegen. Verder zijn er een skelterbaan, kaboutergolf, een speeltuin met springkussen, een winkeltje, een horecagelegenheid en vakantiehuisjes.

Soorten tuinkabouters

Hoewel je tegenwoordig niet meer zo vaak een tuinkabouter in een tuin aantreft, is het aanbod van tuinkabouters vrij groot. Kijk hier voor een groot aanbod van tuinkabouters van diverse winkels.

Klassieke tuinkabouters

Ze zijn nog altijd te koop: de good old tuinkabouter-mijnwerker met een schep of pikhouweel. Maar ze zijn er ook met veel nuttige tuingereedschappen zoals een bezem, een bijl of gieter. Voor degenen die nog geloven in de helpende tuinkabouter lijkt één van deze tuinkabouters de beste keuze.

Oogstende tuinkabouters

Behalve dat tuinkabouters helpen bij het onderhoud van de tuin, steken ze ook een helpende hand uit bij de oogst van onder meer paddestoelen, appels, pompoenen of wortels.

Muzikale tuinkabouters

Door de groeiende welvaart hebben ook tuinkabouters meer tijd gekregen om naast hun noeste arbeid hobbies uit te oefenen. Er zijn tuinkabouters met allerlei soorten muziekinstrumenten te koop: fluit, trommel, trompet, citer, accordeon, dwarsfluit, viool, bekken, sambaballen, harp of gitaar.

Tuinkabouter met bewegingssensor

Sinds Philipp Griebel zijn eerste tuinkabouters maakte heeft de techniek niet stil gestaan. Behalve dat de bewegingssensor in veel lampen wordt ingebouwd, is deze ook in enkele tuinkabouters te vinden. Sommige van deze tuinkabouters fluiten zelf naar passanten, bij andere beeldjes is het een eend of andere vogel naast de tuinkabouter die zich laat horen.

Tuinkabouter met verlichting

De lichtgevende tuinkabouters werken meestal op zonne-engergie. Sommige van deze tuinkabouters met solarverlichting hebben de lamp in de muts zitten en gaan automatisch aan wanneer het donker wordt door de aanwezige schemerschakelaar. Andere tuinkabouters hebben bijvoorbeeld een 'welcome' bordje en kunnen met een knop worden aan- dan wel uitgeschakeld.

Tuinkabouters voor knutselaars

Als je het leuk lijkt zelf een tuinkabouter te beschilderen dan kan dat ook, er zijn diverse onbeschilderde tuinkabouters van diverse materialen te koop. Voor het beschilderen kun je bijvoorbeeld een combinatie van gesso (onderlaag) en acrylverf gebruiken. Wanneer de tuinkabouter buiten komt te staan doe je er goed aan deze te voorzien van een geschikte vernislaag.

Bijzondere, ondeugende en grappige tuinkabouters

Wil je een statement maken? Dan is de tuinkabouter die een middelvinger opsteekt misschien iets voor je. Deze is verkrijgbaar in vele kleuren. Vind je het leuker om te shockeren? Kijk dan eens naar de sexy tuinkabouter of -vrouw of zelfs de exhibitioniste of potloodventer (ik denk dat hiervoor een ander 'kloksken' werd bedoeld), SM meesteres of SM slaaf. Voor fans van Game of Thrones is er de tuinkabouter 'Game of Gnomes' en voor liefhebbers van dinosaurussen is er de tuinkabouter met T-rex dino.

Maar er zijn er nog meer...

Waar plaats je een tuinkabouter?

Een fluitende tuinkabouter met bewegingssensor is natuurlijk het leukste op een plek waar mensen passeren maar dat geldt niet alleen voor fluitende tuinkabouters. Het nadeel van een dergelijk plek in de tuin is natuurlijk dat kwaadwillenden het tuinbeeldje kunnen stelen. Je moet er daarom voor zorgen dat de tuinkabouter is verankerd in de grond of aan de ketting ligt. Helaas voor de kabouterbevrijdingsfronten maken hun acties het leven van tuinkabouters dus alleen maar minder prettig.

Volgens sommigen is de fluitende tuinkabouter te gebruiken als afschrikmethode voor vogels, bijvoorbeeld om een reiger weg te houden bij de vijver. Het lijkt me echter enigszins onwaarschijnlijk dat een reiger hiervan onder de indruk zal zijn. Voor dergelijke doeleinden zijn betere producten op de markt. Een tuinkabouter met hengel lijkt beter op zijn plaats naast een vijver.

Verder is het goed rekening te houden met de eventuele breekbaarheid van de tuinkabouter. Als de tuinkabouter niet van kunststof maar van keramiek is doe je er daarom goed aan te zorgen voor een stevige ondergrond. Om te voorkomen dat de tuinkabouter kan vallen is directe plaatsing op de grond het beste. Bedenk ook dat kinderen er mogelijk mee kunnen gaan slepen of een sterke windvlaag het fatale duwtje kan geven.

Incomplete lijst met gesignaleerde tuinkabouters

• met muziekinstrumenten zoals een fluit, trommel, trompet, citer, accordeon, dwarsfluit, viool, bekken, harp of gitaar
• met gieter, bezem, schop of bijl
• met paddestoelen, appels, pompoenen of wortels
• mijnwerker
• op boomstam
• met geluidmakende eend
• van onbehandeld piepschuim
• van onbeschilderd papier mache
• met middelvinger (meerdere kleuren beschikbaar)
• tuinkabouterszussen die selfie nemen
• op konijn, schildpad, slak of eekhoorn
• exhibitioniste
• Mexicaanse tuinkabouter met sambaballen
• biker
• sexy tuinkabouterman
• sexy tuinkaboutervrouw
• op donut zwemband
• met kater
• in tobbe
• met T-rex dino
• potloodventer
• game of gnomes
• SM slaaf
• SM meesteres
• "Welcome" met verlichting
• 2x tuinkabouters blauw/roze
• met fluitende vogel op boomstam
• 2x tuinkabouters roze/lime
• tuinkabouterset van drie stuks
• met rode muts en gieter

Blader zelf door het aanbod aan tuinkabouters.