Tuinbesproeiing - over soorten sproeiers, beregeningsinstallaties en tips

Zonder kunstmatige beregening van de tuin zal deze tijdens een droge zomer al vrij snel veranderen van fris en groen naar dor en bruin. Omdat de tranen in je ogen niet voldoende zullen zijn om hier weer verandering in te brengen is een beregeningsinstallatie of simpele sproeier een onontbeerlijke oplossing. In dit artikel wordt ingegaan op zowel de verschillende soorten beregening als het irrigeren van de tuin zelf. Geen minuut te verliezen? Kijk en vergelijk dan snel in de tuinwinkel.

Planten en beregening, welke sproeier?

Niet alle beregeningssytemen zijn geschikt voor alle soorten beplanting. Voor gevoelige planten kan een harde straal van bijvoorbeeld een (popup) turbinesproeier schade veroorzaken. In dergelijke gevallen is het daarom beter te kiezen voor een sproeikop met een nevel of een nevelsproeier. Een alternatief is een druppelslang die met capillairen geschikt zijn voor bloembakken zodat de bloemen in het geheel niet nat worden. Bij een kleine tuin kunnen dit soort planten uiteraard ook gewoon met een handsproeier of zelfs een gieter worden besproeid.

Ook de hoogte van de beplanting stelt eisen aan de sproei-installatie. Bij hogere beplanting zal een verlengstuk moeten worden gebruikt of kan de sproeier op een wat grotere afstand worden geplaatst.

Sproeiers voor de kleine tuin

Heeft u een moderne kleine tuin met slechts hier en daar wat groen? Dan lijkt een simpele handsproeier, ook wel broes of tuinpistool genoemd, de beste oplossing. Met de meeste andere beregingsoplossingen komt het water ook op het terras wat onnodig is en alleen maar het risico op groene aanslag vergroot. Als u echter absoluut geen zin of tijd heeft om regelmatig met de tuinslang door de tuin te lopen kunt u kiezen voor een druppelslang die eventueel nog weer aan een beregeningscomputer (beregeningstimer / watertimer) kan worden gekoppeld.

Sproeiers voor de middelgrote tuin

Een middelgrote tuin heeft vaak een border en een gazon. Omdat de meeste tuinen rechthoekig van vorm zijn kiezen veel mensen voor een (verzonken) zwenksproeier. Met een beetje geluk kan hiermee ook de border worden bestreken. Eventueel kan een tweede zwenksproeier worden gebruikt of kan de sproeier na enige tijd worden verplaatst. Een andere veel gekozen oplossing voor het gazon is de (pop-up) turbinesproeier. Enkele voordelen van een popup sproeier zijn dat niet gesleept hoeft te worden met een tuinslang en de installatie is mooi weggewerkt zodat er bij het grasmaaien geen rekening mee hoeft te worden gehouden. Een ander alternatief voor de zwenksproeier is de multisproeier die zowel een vierkant als een cirkelvormig oppervlak kan besproeien.

Sproeiers voor de grote tuin

Bij een grote tuin is werken met een handsproeier meestal te arbeidsintensief dus wordt in veel gevallen gebruikgemaakt van al dan niet verzonken (popup) turbinesproeiers en druppelslangen. Voor hele grote oppervlakten wordt gebruikgemaakt van klepelsproeiers/tiksproeiers (diameter van ongeveer 30 meter) of zelfs kanonsproeiers (diameter tot wel 70 meter). Voor deze zware sproeiers is de druk van de waterleiding onvoldoende en zal dus gebruikgemaakt moeten worden van een pomp.

Merken tuinsproeiers, goedkoop of duurder

Bekende merken tuinsproeiers zijn onder meer Gardena, Hozelock en onder popup sproeiers het merk Hunter. Goedkopere sproeiers kunnen een (tijdelijk) financieel voordeeltje opleveren. Het risico bestaat echter dat de kwaliteit minder is of dat het systeem geen universele aansluitingen heeft en na relatie korte tijd uit de winkel is verdwenen.

Soorten sproeiers

Er zijn veel namen voor tuinsproeiers die altijd wel iets over de sproeier zeggen maar waaronder weer meerdere soorten kunnen vallen. Het woord "sprinklersysteem" wordt bijvoorbeeld voor meerdere soorten sproeiers gebruikt. Ook het woord "pop-up sproeier" wordt voor meerdere soorten sproeisystemen gebruikt.

Popup sproeier / telescoopsproeier

Meerdere typen sproeiers zijn als popup- / telescoopmodel leverbaar. Meestal wordt met "popupsproeier" een turbinesproeier bedoeld. Echter ook sectorsproeiers, die bijvoorbeeld voor grote moestuinen en sportvelden worden gebruikt, en zwenksproeiers zijn als pop-up model leverbaar. Popup sproeiers worden door de druk van het water omhoog geduwd. Door het pop-up effect liggen ze netjes weggewerkt in de bodem van de tuin. Vooral voor toepassingen in het gazon zijn ze erg geschikt. Als het beregeningssysteem uit is liggen de sproeiers onder maainiveau zodat de grasmaaier geen schade zal veroorzaken. Popup sproeiers kunnen ook verhoogd in de border worden aangelegd. Met telescoopdelen kunnen ze tot boven de beplanting komen zodat de planten minder snel beschadigd raken door de waterstraal. Na handmatige instelling kunnen de pop-up sproeiers helemaal rond draaien of slechts een deel van de omliggende grond bestrijken. Een populair merk pop-up sproeier is "Hunter. Dit merk heeft wee typen sproeiers; PGP en PGJ. PGJ sproeiers zijn voor de meeste gazons en borders met stevige beplanting geschikt en hebben een bereik van 5 tot ongeveer 11 meter. Verder is de sproeier in meerdere hoogten verkrijgbaar. Voor grotere gazons is het PGP model geschikt. Deze sproeier heeft een bereik van 9 tot ongeveer 14 meter. Voor borders is deze sproeier minder geschikt door de krachtigere straal. Ook deze sproeier is in meerdere hoogten verkrijgbaar.

Aanleg van popup sproeiers

Bij grote tuinen dient rekening te worden gehouden met de waterdruk die de sproeier nodig heeft en de waterdruk die geleverd kan worden. Bij een gemiddelde druk van 1,5 tot 2 bar en een maximale watertoevoer van 1500 liter per uur kan niet elke sproeier op de waterleiding worden aangesloten. Wanneer voor de watertoevoer van alle gelijktijdig werkende sproeiers meer druk nodig is zal gebruik moeten worden gemaakt van bijvoorbeeld een centrifugaalpomp of zal de tuin door gebruik van magneetkleppen moeten worden opgedeeld in verschillende zones. Deze zones kunnen ook gebruikt worden om verschillende typen beplanting die een verschillende hoeveelheid water nodig hebben op te delen. Met de beregeningscomputer kan worden ingesteld welke zone besproeit moet worden en welke niet. Welke druk voor een specifieke sproeier nodig is hangt ook af van de gebruikte nozzle, dit is de meestal verwisselbare kop van de sproeier die bepaald op welke manier het water uit de sproeier komt.

Ook de diameter en lengte van de waterleiding naar de sproeier is van invloed op de uiteindelijke waterdruk. Hoe breder en korter de leiding is hoe minder drukverlies zal optreden. Voor de watertoevoer wordt meestal gebruikgemaakt van HDPE tyleen buis. Dit type buis gaat lang mee en is in meerdere diameters en lengtes verkrijgbaar. Veel gebruikte diameters zijn 25 mm en 32 mm.

Bezien vanuit de kraan of pomp welke de waterbron vormt, wordt er een (optionele) besproeiingscomputer gekoppeld. Vanaf deze beregeningscomputer gaat er een slang naar de (optionele) waterverdeler met magneetkleppen. De waterverdeler wordt gekoppeld aan de HDPE tyleenslangen die naar de verschillende zones (optioneel) in de tuin leiden. Via een koppeling met binnendraad kan de tyleenslang aan een flexibel (bocht) koppelstuk worden bevestigd welke met een koppeling buitendraad aan de sproeier kan worden bevestigd. (De sproeier heeft aan de onderzijde een binnendraad.)

Overigens heeft Gardena ook complete beregeningssets.

Turbinesproeier

Turbinesproeiers sproeien rond binnen instelbare sproeihoek of 360 graden. Omdat de straal vrij hard is worden ze vooral toegepast voor het beregenen van het gazon en minder voor borders waarvan de beplanting beschadigd kan raken. De sproeiers zijn verkrijgbaar met een verschillend bereik. De sproeiers met het grootste bereik halen vaak ongeveer 15 meter waarbij deze afstand in beperkte mate aanpasbaar is. Veel turbinesproeiers zijn pop-up-systemen maar er zijn ook turbinesproeiers die voorzien zijn van een prikker. Met verschillende mondstukken is de soort straal te bepalen. Door een popup turbinesproeier met hogere popup-hoogte te gebruiken wordt deze meer geschikt voor borders. Een turbinesproeier maakt niet het tikkende geluid dat een klepelsproeier maakt. Voor tijdelijke besproeiing tijdens een droge periode is de Gardena Comfort turbinesproeier (bovengrondse prikker) bijvoorbeeld zeer geschikt. Deze stille sproeier verdeelt het water gelijkmatig door twee-zone-besproeiing en speciaal gevormde deflector. De sproeier heeft een traploos instelbare reikwijdte van 5 tot 12 meter en besproeit daarmee een oppervlakte van 75 tot maximaal 450 m2 welke ook weer afhankelijk is van de sectorinstelling die van 20 tot 360 graden loopt. Voorts zijn er meerdere sproeiers achter elkaar te plaatsen. Voor een sproeisysteem dat u altijd wilt laten liggen is het beter te kiezen voor een popup systeem van bijvoorbeeld Gardena of Hunter.

Nevelsproeier

Voor het van bovenaf besproeien van planten met kwetsbare bloemen zoals rozen of jonge plantjes kunt u gebruikmaken van een nevelsproeier. De Gardena Classic nevelsproeier besproeit een oppervlakte van maximaal 100 m2 bij een maximaal sproeibereik van 11 meter in omtrek. Een alternatief voor een nevelsproeier is een druppelslang. Met een druppelslang heeft de wind geen vat op de verdeling van het water en zal er minder water verdampen doordat het water sneller in de grond zakt. Als u een beperkt aantal kwetsbare planten heeft kunt u ook kiezen voor een handsproeier met broesfunctie. Behalve als prikker zijn nevelsproeiers ook als pop-up systeem te koop waarbij het speciale mondstuk voor de nevel zorgt.

Zwenksproeier

De zwenksproeier is de meest bekende sproeier voor gebruik in de particuliere tuin. Voor het besproeien van min of meer rechthoekige tuinen is dit type sproeier dan ook zeer geschikt. Met de watertoevoer en een instelbare hoek is de te besproeien oppervlakte in te stellen. Bekende merken zwenksproeiers zijn Gardena, Skandia en Hozelock maar daarnaast zijn er nog vele andere merken. De zwenksproeier wordt 's zomers ook veel gebruikt om in de tuin spelende kinderen wat verkoeling te bieden. De meeste zwenksproeiers worden gewoon op het gazon geplaatst maar Gardena heeft ook een verzonken zwenksproeier die niet steeds verwijderd hoeft te worden.

Cirkelsproeier

De cirkelsproeier is qua soort besproeiing vergelijkbaar met de zwenksproeier echter bij de cirkelsproeier draait de sproeikop rondjes in plaats van een heen-en-weer gaande beweging te maken. Ook met een cirkelsproeier kan nog een vrij groot oppervlakte worden bereikt. Zo gaat het bereik van de Gardena Comfort cirkelsproeier van 3 tot maximaal 20 meter.

Multisproeier

Met de multisproeier, ook wel keuzesproeier genoemd, kan, zoals het woord al aangeeft, op meerdere manieren worden gesproeid. Hierdoor is deze sproeier geschikt voor zowel stukken tuin met ronde vormen als rechthoekige stukken tuin. Zowel Gardena als Hozelock hebben een dergelijke keuzesproeier in het assortiment. De Hozelock heeft bijvoorbeeld de volgende keuzemogelijkheden: kleine halve cirkel, grote halve cirkel, nevel, langwerpig, kleine cirkel, grote cirkel, vierkant, harde straal. Hoewel Hozelock aangeeft dat een oppervlakte van 79m2 kan worden bereikt, melden gebruikers dat dit eerder de helft is. De multisproeier van Gardena heeft zes standen: cirkel, een halve cirkel, vierkant, rechthoek, ellips of puntstraal. Volgens Gardena kan maximaal 100m2 worden besproeid.

Handsproeier

Voor het watergeven van planten in bloembakken of voor kleine tuinen kan een handsproeier of broes worden gebruikt. Handsproeiers hebben meestal een multi-functionele sproeikop zodat zowel voor een harde straal als een zachte broes gekozen kan worden. Voor wat diepere borders kan een handsproeier met verlengstuk worden gekozen zodat alle planten goed kunnen worden bereikt.

Tiksproeier / klepelsproeier / sectorsproeier / rondsproeier / regentiesproeier

De sectorsproeiers worden gebruikt voor het besproeien van grotere oppervlakten zoals boomgaarden, moestuinen en rijbakken. De lichtere exemplaren kunnen op de waterleiding worden aangesloten. Zwaardere klepelsproeiers moeten op een pomp worden aangesloten voor voldoende waterdruk. De sproeihoek van de sectorsproeiers is instelbaar. De diameter die met dit type sproeiers wordt gehaald gaat tot ongeveer 30 meter.

Kanonsproeier

Voor het zwaarste sproeiwerk zijn er kanonsproeiers. Deze sproeiers kunnen niet op de waterleiding worden aangesloten maar hebben een pomp nodig voor voldoende waterdruk. Deze krachtiger variant van de sector- of rondsproeier kan een diameter van wel 70 meter halen.

Druppelslang

Met een druppelslang kunnen meerdere planten achter elkaar verdeeld over langere tijd van water worden voorzien. Druppelsystemen worden bijvoorbeeld gebruikt voor het irrigeren van heggen, hagen, druiven- en boomgaarden maar ze kunnen in combinatie met capillairen (dunne slangetjes) gebruikt worden voor het bevochtigen van bloembakken en bloempotten.

Er zijn verschillende soorten druppelslangen. Het systeem met de hiervoor genoemde capillairen is een hoofdleiding met de capillairen als zijtakken. Voor voldoende en gelijkmatige waterafgifte moet bij dit systeem rekening gehouden worden met de diameter van de hoofdleiding, de lengte van de capillairen en de mogelijkheid dat deze regelmatig schoongemaakt moeten worden om verstopping tegen te gaan. Bij een systeem met insteekdruppelaars zitten deze direct in de hoofdleiding. Dit is dus niet geschikt voor uit elkaar staande bloembakken maar wel voor planten in rij. Bij een systeem met inline druppelaars zitten de druppelaars verwerkt in de slang en bij een zogenoemde zweetdarm komt over de gehele lengte van de slang water vrij. De waterafgifte van een druppelslang is afhankelijk van het soort membraan. Behalve bovengrondse druppeslangen zijn ze er ook voor ondergronds gebruik. Ook kan een druppelslang eventueel worden bedekt met boomschors of houtsnippers. Als een druppelslang wordt gebruikt voor een brede border zijn er waarschijnlijk meerdere slangen naast elkaar nodig. De beste afstand tussen de slangen is afhankelijk van de grondsoort: klei: 50 cm, leem 40 cm, zand 30 cm. Een druppelslang kan ook in bochten worden gelegd om een breder oppervlakte te bevochtigen. Met steekpennen kan de slang op zijn plek worden gehouden.

Watertimer / besproeiingscomputer

Met een watertimer / besproeiingscomputer kan het beregenen van de tuin worden geautomatiseerd. Vooral tijdens vakanties kan dit een groot voordeel zijn maar ook wanneer u gewoon thuis bent is een automatische besproeiing van de tuin uiteraard handig. Er zijn veel soorten besproeiingscomputers, van hele simpele draaiknoppen tot uitgebreidere besproeiingscomputers met wifi. In combinatie met een regensensor en/of temperatuursensor kan de computer zo ingesteld worden dat in bepaalde gevallen het besproeien wordt uitgesteld. Het Gardena Smart Sensor Control Set bevat zowel een met een designprijs bekroonde besproeiingscomputer als sensoren die u als pakket een hoop doe- en denkwerk uit handen kan nemen.

Wanneer de tuin in de zomer besproeien?

Veel mensen denken dat je bij felle zon de tuin niet kunt besproeien omdat dit schadelijk zou zijn voor de planten of het gazon. De redenering is dan dat de druppels evenals een vergrootglas het zonlicht zouden bundelen met verbranding tot gevolg. De mogelijkheid van verbranding is echter niet de reden dat men beter niet in volle zon kan sproeien. De snelle verdamping bij hoge temperaturen zorgt er namelijk voor dat het vocht snel zal verdwijnen. De hogere mate van verdamping is wel een reden om in de vroege ochtend of 's avonds te sproeien.

Wanneer de tuin in het vroege voorjaar besproeien?

Wanneer u fruitbomen heeft zou u door nachtvorst zomaar veel bloesem kunnen verliezen. Door voor de nacht te sproeien kunt u dit voorkomen. Het water op de bloesem zal voorkomen dat de bloesem zelf bevriest.

Hoe de tuin te besproeien, enkele tips

• Zorg voor een gelijkmatige bevochtiging van zoveel mogelijk wortels van de plant.
• Voorkom dat water wegloopt van hoger gelegen delen van de tuin door hogere delen korter maar vaker te besproeien.
• Voorkom dat er meer water verdampt dan nodig is door niet in de volle zon maar 's avonds of 's morgens te sproeien.
• Gebruik een besproeiingscomputer in combinatie met sensoren voor optimale besproeiing.
• Vermijd zo veel mogelijk dat bladeren van planten nat worden om zo de kans op onder meer ziekten te verminderen.
• Geef voldoende water zodat niet alleen de toplaag van de grond nat is maar ook de laag waar de wortels zitten.
• Geef geen overmatige hoeveelheid water waardoor de grond rond de wortels te vast zou worden, borderplanten zijn geen moerasplanten.
• Zorg voor goede grond (rijk aan humus) die water vasthoudt.
• Besproei borders af en toe (niet dagelijks) met een hoeveelheid water die voldoende is voor meerdere dagen.

Onderhoud beregeningsinstallatie

Door het groeien van tuinbeplanting kan het nodig zijn sproeikoppen van tuinsproeiers na verloop van tijd omhoog te zetten zodat deze over de beplanting heen kan blijven sproeien.

Voordat het begint te vriezen dient de besproeiingsinstallatie te worden afgetapt om schade door bevriezing te voorkomen. Blaas zo nodig slangen leeg met een compressor. Als u gebruikmaakt van een dompelpomp is dit ook een geschikt moment om deze te reinigen.

Zorg ervoor dat in het voorjaar alles op tijd weer is aangesloten en test het systeem zodat u klaar bent voor het nieuwe seizoen.

Waterverbruik, waterbesparing en het milieu

Het milieu wordt vrij vaak in het nieuws genoemd als het gaat om zaken van nationaal of wereldniveau, echter ook in de tuin kunnen dingen op een milieuvriendelijke manier gedaan worden. Het zuiveren van water tot het niveau van drinkwater kost veel energie. We moeten dus proberen zo weinig mogelijk kraanwater in de tuin te gebruiken. Enkele maatregelen die hiervoor genomen kunnen worden zijn:

• Zet planten op een plek in de tuin waar ze gedijen zonder dat er veel besproeid moet worden. Planten met dunne grotere bladeren zijn vaak beter op hun plek in de schaduw. Een handig boekje dat kan helpen planten op een goede plek te zetten is "Welke plant waar?"
• Zorg ervoor dat regen in de grond kan zakken door niet grote delen van de tuin te bestraten.
• Vang regen op in een regenton of eventueel in meerdere gekoppelde regentonnen.
• Besproei af en toe voor langere tijd in plaats van vaak en kort zodat water dieper in de grond kan zakken.
• Zorg voor humusrijke grond die water zowel beter vasthoudt als water beter afgeeft aan de beplanting.
• Ga uitdroging van de grond tegen door gebruik te maken van bodembedekkers of houtsnippers.
• Zorg ervoor dat water niet wegloopt tijdens het sproeien en sproei zo gericht mogelijk. Een besproeiingscomputer kan helpen voor een optimale besproeiing.
• Besproei 's avonds of 's morgens om verdamping zo veel mogelijk tegen te gaan.

Lees meer over waterbesparing in de tuin en regentonnen