Plantenbakken en bloempotten

Met een plantenbak is bijna overal een stukje natuur te plaatsen. Of het nu gaat om het terras, het balkon, een daktuin of de oprit, voor een plantenbak is bijna overal ruimte. Wat betreft onder andere het ontwerp, het materiaal en de grootte, zijn er veel verschillen tussen plantenbakken. In dit artikel wordt behalve naar de verschillen tussen plantenbakken, ook ingegaan op omstandigheden die bevorderlijk zijn voor een groene, en indien gewenst, uitbundig bloeiende plantenbak.

Algemene voordelen van plantenbakken

Een plantenbak is flexibel wat betreft de locatie. Niet alleen kunnen plantenbakken op plekken met beperkte ruimte worden geplaatst, een klein bloempotje/plantenbakje is bovendien snel te verplaatsen indien er ruimte moet worden vrijgemaakt of wanneer de planten zijn uitgebloeid. Verder is het met een plantenbak eenvoudig elke plant zijn favoriete grond en meststoffen te geven.

Algemene nadelen van plantenbakken

De grootste nadelen zijn de beperkte ruimte voor planten en door dit geringe volume een relatief snelle uitdroging van de grond. Dit nadeel kan worden verminderd door gebruik te maken van de juiste potgrond en te kiezen voor grotere plantenbakken.

Categorieën plantenbakken

Plantenbakken zijn er in vele soorten, maten, kleuren en materialen. Het grootste onderscheid dat in pottentuinen te vinden is, is de formele uitstraling versus de informele. In een formele tuin wordt gebruik gemaakt van geometrische figuren. Aan dit principe moeten zowel plantenbak als beplanting beantwoorden. In een informele tuin mogen plantenbakken elke denkbare vorm hebben en zelf bestaan uit een gebruiksvoorwerp dat in eerste instantie niet voor dit doel is ontworpen. Gedacht kan worden aan een oude gootsteen, laars, klomp, ketel of wc-pot.

Een ander onderscheid kan worden gevonden in de locatie waar de bloempot geschikt voor is. Naast de staande plantenbakken die bedoeld zijn voor plaatsing direct op de grond, zijn er plantenbakken die geschikt zijn voor plaatsing op de vensterbank of gebruikt kunnen worden om aan een muur, hek of balkon te hangen.

Plantenbakmaterialen

Plantenbakken zijn in bijna alle bekende materialen te verkrijgen. Elk materiaal heeft zijn voor- en nadelen.

Het misschien wel bekendste en langst gebruikte materiaal is terracotta/aardewerk. Een voordeel van ongeglazuurde terracotta potten is de poreusheid waardoor warmte via verdamping wordt afgevoerd. Het gevolg is dat er wel regelmatig water moet worden gegeven. In de geglazuurde variant is een aardewerk pot in vele kleuren te koop. In koude perioden moet niet worden vergeten dat terracottapotten vaak niet bestand zijn tegen vorst en dus op een vorstvrije plaats moeten worden gezet. Voor gebruik moeten de ongeglazuurde potten worden ondergedompeld in water.

In formele tuinen zijn vaak plantenbakken van natuursteen als marmer en zandsteen te vinden. Het mooie van deze materialen is de robuuste en luxe uitstraling die ermee kan worden bereikt. Een nadeel is het gewicht (indien de plantenbak verplaatst moet worden) en de hoge prijs.

Met het eveneens zware, maar wel goedkopere beton kunnen veel verschillende vormen en kleuren plantenbakken worden gemaakt.

Kunststof is licht, duurzaam, en kan de uitstraling van een duurder materiaal als natuursteen benaderen tegen een fractie van de prijs.

Ook plantenbakken van glasvezel zijn licht en niet al te duur. Hoewel vorstbestendig is het materiaal wel enigszins broos. Evenals bij kunststof kunnen andere materialen worden geimiteerd.

Metalen plantenbakken geven meestal een moderne uitstraling. Ze kunnen zowel licht (aluminium, of dun, dubbelwandig metaal), als zwaar (bijvoorbeeld massief cortenstaal of gietijzer) zijn. Behalve dat sommige metaalsoorten als gietijzer roestgevoelig zijn, worden de plantenbakken snel heet waardoor water sneller verdampt.

Plantenbakken van hout blijven juist vrij koel en werken vochtvasthoudend. Vooral indien geen (FSC) hardhout wordt gebruikt, is het aan te bevelen gebruik te maken van binnenbekleding van kunststof. Ook bij geïmpregneerd hout is dit aan te bevelen omdat daarmee zowel de levensduur wordt verlengd als dat wordt voorkomen dat impregneermiddel in de potgrond terecht komt.

Aandachtspunten bij aankoop

• Een groot formaat plantenbak valt niet om door wind, maakt gebruik van meer planten mogelijk, behoeft minder vaak van water te worden voorzien en oogt robuuster/duurder.
• Een klein formaat plantenbak is makkelijk te verplaatsen, vereist minder vaker water geven en planten kunnen individueel van ideale grond worden voorzien.
• Planten moeten voldoende ruimte voor wortels hebben: standaard ongeveer 5 cm rondom. Bij bomen ongeveer 1,5 maal de wortelkluit voor de breedte en ongeveer een kwart van de hoogte van de boom voor de pothoogte.
• Kies een bloempot die past bij de beplanting en omgeving zowel wat betreft kleur als wat betreft de verdere uitstraling (robuust/verfijnd,formeel/informeel, etc).
• De plantenbak moet voldoende gewicht hebben om niet door de wind, mogelijk in combinatie met topzware of overhangende planten, te worden omver geblazen.
• Let op vorstbestendigheid van de plantenbak. Grote bloembakken wilt/kunt u mogelijk niet op een vorstvrije plek opslaan.
• Verschillende materialen hebben verschillende eigenschappen wat betreft vochtverlies. (zie de materiaalbeschrijving)

Locatie van plantenbakken

Plantenbakken kunnen op verschillende locaties worden gebruikt. Met plantenbakken kan bijvoorbeeld een bepaald gebied zoals een terras, daktuin of een oprit worden afgebakend of een mooi einde/doel van een zichtlijn worden gecreëerd. Ook kunnen plantenbakken worden gebruikt om een minder mooi uitzicht, zoals een kale muur, op te vrolijken of om het uitzicht op een minder mooie omgeving weg te nemen, bijvoorbeeld door een plantenbak aan een balkon te hangen. De hangende bloempotten vormen een aparte categorie hoewel sommige normale plantenbakjes wel kunnen worden omgebouwd tot een hangende plantenbak. Planten in plantenbakken moeten vaak van water worden voorzien, bij zonnig weer soms wel meerdere keren per dag. Het is daarom aan te bevelen van tevoren te bedenken hoe zonder al te veel inspanning dit dagelijkse karweitje kan worden geklaard. Mogelijk kunt u centrale een slangenwagen of slanghaspel plaatsen en kunnen hoog hangende plantenmanden van een katrol worden voorzien of worden bereikt met een spuitlans. Hoe snel een plantenbak uitdroogt hangt niet alleen af van het type beplanting, de grootte van de pot en de hoeveeleid zonlicht, ook de wind kan er voor zorgen dat een plantenbak eerder droog komt te staan. Overigens kunt u door een plantenbak op een zonnige en beschutte locatie te plaatsen mogelijk planten houden die normaal gesproken slechts in een tropisch klimaat gedijt. Ook kan het zowel handig als mooi zijn meerdere plantenbakken bij elkaar te zetten. Er zijn veel verschillende plantenrekken verkrijgbaar waarop planten op verschillende hoogten kunnen worden geplaatst zodat ze zowel goed zichtbaar zijn als dat ze elkaar niet het zonlicht ontnemen. Vooral bij balkons, vensterbanken en daktuinen moet er op worden gelet dat er geen gevaarlijke situaties ontstaan door het vallen van bloempotten onmogelijk te maken en niet te zware materialen te gebruiken. Ook kan het op bepaalde plekken minder slim zijn dure bloempotten te gebruiken in verband met het risico van diefstal.

Hangmanden en andere hangende plantenbakken

Met hangmanden, hangbakken en hangpotten kunnen onder andere lelijke of saaie muren worden opgevrolijkt zonder dat er op de grond ruimte voor moet worden gemaakt. Ook voor het opleuken van balkons en pergola's zijn ze erg geschikt. Hangmanden en hangpotten/bakken zijn in veel verschillende materialen te krijgen of te maken. De bekendste variant is misschien wel de van (meestal) groene plasticlaag voorziene ijzeren mand. Een open mand als deze moet voor gebruik worden bekleed met bijvoorbeeld kokos of geperforeerd plastic en/of stro/mos. (Hang)planten kunnen in verspringende rijen door de gaten worden gestoken. Om beschadiging van de plant te voorkomen kan deze in papier of plastic worden gerold. Boven in het midden van de mand kan het beste een meer rechtop groeiende plant worden geplaatst. Verder zijn er veel hangende kunststof plantenbakken te koop. Deze hangbakken hebben aan de onderzijde vrij vaak een schaal waarin het overschot aan water terecht komt. Ook hebben sommige hangbakken een waterreservoir. Andere materialen die onder andere vanwege het beperkte gewicht geschikt zijn voor hangbakken/potten zijn fiberglas en hout. Om rotting tegen te gaan moeten dichte, niet-hardhouten hangbakken van een plastic binnenbekleding worden voorzien. Hout is makkelijk te bewerken en dus zeer geschikt voor een zelfbouw project. De ophangconstructie moet te allen tijde stevig zijn. Vanwege het vaak nog kleinere volume van hangbakken in vergelijking met normale plantenbakken, moet zeer regelmatig de tuinslang of gieter worden gehanteerd.

Aanplanten en verpotten

Een goede tijd voor verpotten en het nieuw inrichten van plantenbakken is het begin/midden van het voorjaar. De plantenbak moet aan alle zijden ongeveer vijf centimeter groter zijn dan de wortelkluit en aan de bovenzijde bij voorkeur nog wat meer ruimte overlaten voor een laagje mulch en voorkoming van overstroming. Verder moet de bloempot schoon zijn zodat er geen ziektekiemen en schadelijke insekten aanwezig zijn. De (noodzakelijke) drainagegaten kunnen met fijnmazig gaas worden gebarricadeerd zodat er geen schadelijke insekten kunnen binnendringen als de bloempot op de grond wordt gezet. Bovenop de drainagegaten kunnen potscherven en eventueel nog een laagje grind worden gelegd ter bevordering van de drainage. Voorkom dat de wortels van de plant uitdrogen. Als de plant te lang in een pot heeft gestaan kunnen de wortels voorzichtig wat worden ontward. Ongeveer een kwart van de wortels zonder haarworteltjes kunnen met ongeveer tweederde worden teruggesnoeid. Plant de plant op dezelfde hoogte als waarop deze in de oude pot stond. Na het afdekken met potgrond, aandrukken, en toevoegen van een mulchlaag (tegen uitdroging en onkruid) kan de plantenbak voor het eerst van water worden voorzien. Voor de mulchlaag kunnen bijvoorbeeld boomschors, grind of kleikorrels worden gebruikt.

Ondersteuning van planten

Sommige planten zoals planten op stam of klimplanten hebben ondersteuning nodig bij de groei. Bij klimplanten kan voordat de plant in de bloempot wordt gezet, een rek of trellis in de pot worden geplaatst waartegen de plant kan opgroeien. Ook kunnen bamboestokken in een wigwamvorm worden gezet. Planten op stam moeten vrij stevig aan een stok worden vastgemaakt met bij voorkeur verstelbare banden. Deze banden moeten regelmatig worden gecontroleerd om ingroeien te voorkomen.

Soorten potgrond

Er zijn veel soorten potgrond die niet allemaal zomaar geschikt zijn voor alle planten. Zo zijn er onder andere bollengrond, cactusgrond, heidepotgrond, orchideeëngrond en vijvergrond. De verschillen in potgrond zitten vooral in de mate van doorlatendheid/ vochtvasthoudendheid en de zuurtegraad. De twee belangrijkste soorten potgrond zijn potgrond met of zonder leem. Voor langdurig gebruik is potgrond met leem te verkiezen boven de potgrond zonder leem omdat dit type potgrond minder snel uitdroogt/meer water opneemt en minder snel verarmd. Het nadeel van deze potgrond is de hogere prijs. Om snelle uitdroging tegen te gaan kunnen silicagelkorrels door de potgrond worden gemengd. Langzaamwerkende mest kan worden gebruikt om de voedingswaarde op peil te brengen en (zonder veel inspannig) te houden. Eventueel kan de samenstelling van potgrond zelf worden gewijzigd wanneer een plant dit vereist. Bij rotsplanten, cactussen en dergelijke zal de grond bijvoorbeeld goed doorlatend moeten worden gemaakt waarvoor onder andere scherp zand en grit kan worden gebruikt.

Water geven

Omdat plantenbakken en vooral hangmanden/bakken/potten snel uitdrogen is het prettig de watervoorziening goed te hebben geregeld. Welke watergeefmethode voor u het beste werkt hangt af van uw tuin en eigen voorkeur. Veel mensen gebruiken gewoon een gieter. Het voordeel van de gieter is dat eenvoudig regenwater uit de regenton kan worden gebruikt wat vooral voor zuurminnende planten is aan te bevelen. Een andere populaire methode is het gebruik van een slangenwagen of slanghaspel eventueel in combinatie met een spuitlans om hoog staande/hangende plantenbakken te bereiken. Het water geven kan ook deels of helemaal worden geautomatiseerd door gebruik te maken van capilaire matten of een irrigatiesysteem/druppelsysteem aan te leggen. Voordat er water wordt toegevoegd is het goed even met de vinger te voelen of de grond onder de oppervlakte ook droog aanvoelt, dit is namelijk niet altijd het geval. Als u op een dag de planten zieltogend aantreft doordat vergeten is ze water te geven, kunt u als laatste reddingspoging ze onderdompelen in een emmer totdat de luchtbelletjes zijn verdwenen.

Onderhoud van plantenbakken

De onderhoudswerkzaamheden voor de planten zijn grotendeels niet anders dan die voor de planten in de volle grond. Dood en ziek hout en blad moet worden verwijderd. De planten kunnen worden gesnoeid om de (gewenste) groei te bevorderen. Verwijder uitgebloeide bloemen om de ontwikkeling van nieuwe knoppen te versnellen. Bij planten met bont blad dienen wilde eenkleurige takken te worden verwijderd. Bij klimplanten moeten regelmatig loshangende takken worden vastgezet en bij planten die van een steun zijn voorzien moet nagekeken worden of de bevestigingen nog op de goede plaats zitten en niet te strak zijn komen te zitten door de groei van de plant. Voorts moeten de planten gecontroleerd worden op ziekten en schadelijke insekten als luizen en slakken. Gebruik plantenmest in de hoeveelheid die op de verpakking is aangegeven. Eventueel kan bij het planten langzaamwerkende mest door de potgrond worden gemengd zodat u zich gedurende het seizoen hier geen zorgen over hoeft te maken. Bij planten die een 'groeiboost' nodig hebben kan gebruik worden gemaakt van bladvoeding die in de schaduw over de bladeren moet worden gesproeid. Water moet op de schaal of op de potgrond worden gegoten, niet op het blad. Voorts moet alleen water worden gegeven wanneer dit nodig is (controleer dit door te voelen). U kunt water geven totdat dit er via de drainagegaten weer uitstroomt. Ook wanneer het heeft geregend zal gecontroleerd moeten worden of de planten water nodig hebben omdat veel regenwater via de bladeren buiten de bloempot stroomt. Het verdient aanbeveling plantenbakken elk jaar van een nieuwe toplaag te voorzien en ongeveer elke drie jaar (bij jonge snelgroeiende planten waarschijnlijk eerder) te verpotten. De bloempotten zelf kunt u afhankelijk van uw smaak schoonhouden met een borstel en een sopje of groen laten worden wat vooral bij terracottapotten erg mooi kan staan. Bij vorst moeten de niet vorstbestendige plantenbakken op een vorstvrij plek worden gezet of met isolerend materiaal worden beschermd.

Plantenbakkenbeplanting

Vaak worden plantenbakken gebruikt om in de lente en zomer met eenjarige en tweejarige planten te vullen zodat de tuin op de gewenste plaatsen van wat kleur kan worden voorzien. Plantenbakken kunnen echter voor veel meer soorten beplanting worden gebruikt. Zo kunt u bij het ontbreken van een tuin op een balkon plantenbakken gebruiken voor het kweken van groenten, kruiden of vruchten. Voor aardbeien bestaan zelfs speciale aardbeienpotten. Door in twee lagen bollen in een pot te poten kunt u bijvoorbeeld gedurende een langere periode in het voorjaar genieten van prachtige tulpen. Verder kunt u een plantenbak vullen met vaste planten zoals rotsplanten, schaduwplanten of tropische planten. Doordat u een plantenbak kunt verplaatsten en binnenzetten bij vorst zijn er vele mogelijkheden die ontbreken wanneer u slechts planten in de volle grond plant.

plantenbakken en bloempotten